Ορισμένες από τις πιο ενδιαφέρουσες τεχνολογικές ιδέες δεν ξεκίνησαν σε εργαστήρια ή πανεπιστήμια, αλλά μέσα από ιστορίες όπως μια ταινία, μια σκηνή ή μια υποθετική συσκευή που παρουσιάζεται με φυσικότητα σε έναν φανταστικό κόσμο και λειτουργεί ως αφετηρία σκέψης. Στις ταινίες επιστημονικής φαντασίας, βλέπουμε τεχνολογίες που δεν έχουν ακόμα υλοποιηθεί, όμως εμφανίζονται σαν να είναι ήδη ενσωματωμένες στην καθημερινή ζωή. Αυτή η αφηγηματική απλότητα δεν προβλέπει το μέλλον με ακρίβεια, αλλά επιτρέπει να το φανταστούμε πριν καν υπάρξει. Μας δίνει ουσιαστικά ένα πλαίσιο αναφοράς, μια πρώτη δοκιμή σκέψης.
Μπορεί η μετάβαση από τη φαντασία στην πράξη να μην είναι άμεση, αλλά αρκετές ιδέες που κάποτε έμοιαζαν καθαρά υποθετικές τελικά επηρέασαν την πορεία της τεχνολογίας. Στο Star Trek της δεκαετίας του ’60, οι χαρακτήρες χρησιμοποιούσαν φορητές συσκευές επικοινωνίας, τα γνωστά “communicators”. Η ομοιότητά τους με τα πρώτα κινητά τηλέφωνα τύπου clamshell είναι εντυπωσιακή, και καθόλου τυχαία: ο Martin Cooper, που σχεδίασε το πρώτο κινητό στη Motorola, έχει αναφέρει ρητά ότι είχε επηρεαστεί από τη σειρά. Αντίστοιχα, στο 2001: A Space Odyssey (1968), εμφανίζεται μια επίπεδη ηλεκτρονική συσκευή – το “Newspad” – που προσφέρει πρόσβαση σε πληροφορίες. Σήμερα αναγνωρίζεται εύκολα ως προάγγελος του tablet, αν και την εποχή εκείνη φαινόταν εξαιρετικά αφηρημένο.
Οι ταινίες δεν κάνουν τεχνικές προβλέψεις με ακρίβεια, αλλά βοηθούν να φανταστούμε κάτι καινούργιο πριν αυτό υπάρξει. Μια τεχνολογία που δεν έχει ακόμα δημιουργηθεί μπορεί να παρουσιαστεί μέσα από την αφήγηση σαν να είναι ήδη μέρος της ζωής. Μέσα από την πλοκή αποκτά ρόλο, λειτουργία και νόημα. Έτσι γίνεται πιο εύκολο να τη σκεφτούμε σοβαρά, όχι επειδή είναι έτοιμη, αλλά επειδή μπορούμε να τη φανταστούμε μέσα σε πραγματικό πλαίσιο. Με αυτόν τον τρόπο η επιστημονική φαντασία μας προετοιμάζει να συζητήσουμε για πράγματα που ακόμα δεν υπάρχουν.
Το Minority Report (2002) είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της λειτουργίας. Η σκηνή όπου ο ήρωας χειρίζεται ψηφιακές πληροφορίες στον αέρα, με κινήσεις των χεριών, χωρίς οθόνες ή πληκτρολόγια, έγινε σημείο αναφοράς για πολλά ερευνητικά εργαστήρια. Το MIT Media Lab και εταιρείες όπως η Microsoft ανέπτυξαν αργότερα gesture-based interfaces που βασίζονται ακριβώς στην ιδέα χειρισμού χωρίς φυσική διεπαφή. Η τεχνολογία δεν αντιγράφει την ταινία, αλλά αντλεί από την ίδια συλλογιστική: ότι η αλληλεπίδραση με την πληροφορία μπορεί να απελευθερωθεί από την επιφάνεια.
Αυτό που καθιστά τα παραδείγματα αυτά ενδιαφέροντα δεν είναι απλώς η τεχνική τους σύλληψη, αλλά η ικανότητά τους να δημιουργούν γόνιμα ερωτήματα. Τι θα άλλαζε αν τέτοιες τεχνολογίες ενσωματώνονταν στην καθημερινή ζωή; Πώς θα επηρεάζονταν η εργασία, οι σχέσεις, η αντίληψή μας για τον χρόνο ή την αλληλεπίδραση; Η αξία της επιστημονικής φαντασίας δεν βρίσκεται μόνο στις ιδέες που περιέχει, αλλά στον τρόπο με τον οποίο απελευθερώνει τη σκέψη από τα όρια του «εφικτού» και επιτρέπει να εξεταστεί το «πιθανό».
Αυτή η λογική έχει βρει τα τελευταία χρόνια εφαρμογή και σε πιο οργανωμένα εργαλεία σχεδιασμού. Το design fiction είναι μία από αυτές τις προσεγγίσεις καθώς δεν βασίζεται σε προβλέψεις, αλλά στη δημιουργία αφηγηματικών σεναρίων γύρω από τεχνολογίες που δεν υπάρχουν ακόμη, αλλά είναι νοητά δυνατές. Ο στόχος δεν είναι να τεκμηριωθεί αν κάτι μπορεί να κατασκευαστεί, αλλά να εξεταστεί πώς θα λειτουργούσε μέσα σε ένα πραγματικό κοινωνικό πλαίσιο. Τι μορφή θα είχε στην καθημερινότητα, πώς θα το χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι, πώς θα αντιδρούσαν. Είναι μια νοητική δοκιμή όχι του προϊόντος, αλλά του πλαισίου χρήσης του.
Εταιρείες όπως η Intel και οργανισμοί όπως η NASA έχουν χρησιμοποιήσει τέτοιες ασκήσεις για να επεξεργαστούν στρατηγικές ανάπτυξης. Παράλληλα, οργανισμοί όπως η Nesta στο Ηνωμένο Βασίλειο αξιοποιούν το design fiction σε πολιτικές πρωτοβουλίες για την τεχνητή νοημοσύνη, την αυτόνομη κινητικότητα ή τη ρύθμιση των ψηφιακών υποδομών. Μέσα από σενάρια με ρεαλιστικά δεδομένα, επιτρέπεται στους εμπλεκόμενους να εξερευνήσουν τις συνέπειες μιας τεχνολογικής επιλογής πριν αυτή καταστεί πραγματικότητα. Πρόκειται για έναν ασφαλή χώρο πειραματισμού, όπου η φαντασία λειτουργεί ως εργαλείο στρατηγικής προετοιμασίας.
Για επιχειρήσεις που ασχολούνται με την καινοτομία, αυτή η στάση έχει συγκεκριμένη χρησιμότητα. Η φαντασία δεν ακυρώνει την ανάλυση, ούτε την αντικαθιστά. Τη διευρύνει. Προσφέρει ένα συμπληρωματικό εργαλείο σκέψης, ικανό να διατυπώσει ερωτήματα που δεν αναδύονται αυθόρμητα από τα δεδομένα. Και αυτό είναι κρίσιμο, ειδικά όταν οι τεχνολογικές εξελίξεις κινούνται ταχύτερα από τις πολιτικές ή τις κοινωνικές αντιδράσεις.
Η HELENOS CONSULTING δεν βλέπει την καινοτομία μόνο ως θέμα τεχνολογίας, αλλά και ως μια διαδικασία που χρειάζεται σκέψη, στόχευση και σωστό σχεδιασμό. Πολλές λύσεις ξεκινούν από ιδέες που δεν είναι ακόμη ώριμες σε τεχνικό επίπεδο, αλλά έχουν ήδη νόημα. Ο ρόλος μας είναι να βοηθήσουμε αυτές τις ιδέες να αποκτήσουν μορφή, να μπουν σε ρεαλιστικό πλαίσιο και να πλησιάσουν την εφαρμογή τους. Σε αυτό το πλαίσιο, η επιστημονική φαντασία δεν είναι απλώς υλικό έμπνευσης. Είναι εργαλείο δουλειάς.
Πηγές: https://www.destination-innovation.com/how-startrek-inspired-an-innovation-your-cell-phone/
https://news.mit.edu/2002/underkoffler-0717
Image by OpenClipart-Vectors from Pixabay
Χρήστος Παπάντος
